Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 25 Eylül günü New York’ta Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda konuştu. Türkiye’den giden bütün gazeteciler o gün BM binasındaydı. O konuşmadan 24 saat evvel, BM’nin bir öteki binada çok değerli bir toplantısı vardı. İsmi “Global Compact Leaders Summit’ti” Yani Global Önderler Zirvesi…”
CEHENNEM MUTFAĞINDA 38 YILLIK AKILLI BİR BİNA
New York’un itibarlı binası Javits Kongre merkezi çok çağdaş ve akıllı bir bina olarak tasarlanmış. Ünlü mimar James Ingo Freed tarafından tasarlanan binanın imaline 1979 yılında başlamış, ve 1986 yılında tamamlanmış.
38 yıllık bir bina ve 2006 ila 2013 yılları ortasında renove edilmiş. Bugün hala çok çağdaş bir görünüme sahip.
Hell’s Kitchen (Cehennem mutfağı) Bölgesindeki bina 79 bin metrekare alana sahip. İnsan fotoğraf çekilirken bu yüksek ve geniş boşluk içinde küçücük kalıyor. Cumhurbaşkanı ile giden gazeteciler yalnızca Erdoğan’ın konuşmasına fokus oldular. Halbuki BM’nin buradaki oturumlarında bayanlarla ilgili çok kıymetli sunumlar yapıldı.
AKILLI KONGRE MERKEZİNDE İKİ TÜRK GAZETECİNİN İZLENİMLERİ
Biz o sırada New York’ta bulunan iki şanslı gazeteciydik. Cumhurbaşkanının heyetindeki gazeteciler üzere belirli siyasi oturumları takip etme zorunluluğumuz yoktu. O nedenle bu binadaki bilhassa “Cinsiyet eşitliği” hususlarındaki oturumları izleme bahtımız oldu. Biri Oksijen Gazetesinden Zeynep Atmaca öteki de bendim. Kongre merkezinin 403 numaralı salonundaki oturumlarda çok enteresan sunumlar dinledik. Size o toplantılarda konuşan iki bayanın sunumlarından. Farklı kimi sayılar ve bilgeler aktaracağım.
OTİSTİK KREATÖRDEN GENÇ KIZLIK KONUŞMASI
Bunlardan biri, teknoloji ve kültür hususlarında uzman Rachel Lowenstein’di… Instagram hesabında profil ismi “Otistik kreatör ve başkan olarak geçiyor. Mindshare isimli global medya ajansının sorumlu global müdürü. Konuşma konusu “Girlhood..” Yani genç kızlık alemi… Bugün artık başka bir toplumsal kategori haline gelen genç kızlık sosyolojisi üzerine çok farklı bilgiler veriyor.
YENİ BİR BAYAN CİHANI KAVRAMI: SHE-EKONOMİSİ
“SHEconomy” isimli bir kavramı açıyor. Yani bayanların yarattığı ve konusu olan iktisat kainatı. Genç kızlara ve bayanlara ilişkin cihan bugün giderek büyüyor. Günümüz tanınan kültürü, artık 20’nci yüzyıl sosyolojisinin klasik kavramlarını değiştiriyor.
TAYLOR SWIFT FUTBOL GRUBUNUN PAHASINI KAÇ DOLAR ARTTIRDI
Mesela artık İngilizcedeki “Teenager” denilen gençlik kategorisinin anlamsızlaştığını, onun yerine ismini Taylor Swift’ten alan “Swifties” kavramının aldığını söylüyor. Bu ortada çok değişik bir sayı veriyor: Taylor Swift, “Kansas City Chiefs“ Amerikan futbolu grubunun oyuncusu Travis Kelce’le çıkmaya başladıktan sonra bu kadronun piyasa bedelini 331.5 milyon dolar arttırmış. “Yeni genç kızlık kendi kültürel ve ekonomik cihanını yaratıyor” diyor.
SUNUMLARDA DÖPİYESİN VE AKADEMİK LİSANIN SONU
Rachel Lowenstein’i dinlerken, SHe dünyasındaki bir öteki gelişmeyi daha fark ediyorum. Bayanların akademik sunumlardaki kıyafetleri de bu büyük değişime ahenk sağlamış. Bildiğimiz başöğretmen tipi klasik döpiyes giysiler yok artık. Alışılmış bu gelişme, klasik bildiri sunum lisanını de çok rahatlatmış , günlük tanınan lisanın renklerine kavuşturmuş. Bir pop sosyolog olarak çok hoşuma gitti bütün bunlar…
SHE İKTİSADININ ÖTEKİ TARAFINI BİR TÜRK BAYANI ANLATIYOR
Ancak bu “Gender Equality” (Cinsiyet eşitliği) dediğimiz sosyolojik gerçeğin yalnızca bir tarafı. Bizim ve öteki ülkelerin asıl gerçeklerine bir sonraki oturumda konuşan bir Türk bayanı değiniyor. Yıldız Holding Kamu Alakaları Genel Müdürü Begüm Mutuş’tu bu bayan. Fakat bu toplantıya davet edilmesinin asıl nedeni, kendisinin birebir vakitte “Yıldız Holding’in Kamu Platformu Elçisi” olması. Murat Ülker’den yönetim kurulu başkanlığı bayrağını devralan Ali Ülker, bu yüzyılın işletmelerinde cinsiyet ayrımcılığının yarattığı meselelerin farkında. Bunu önlemek ve çalışanlar ortasında hem oransal olarak hem de alınan fiyat olarak eşitliği sağlamak üzere büyük adımlar atıyor.
Begüm Mutuş en solda
NEW YORK’TEKİ TARTIŞMAYI ONLINE OLARAK CANLI İZLİYOR
Ali Ülker orada yoktu fakat salondaki yöneticilerinden onun bu toplantıyı neredeyse canlı olarak online cepten izlediğini öğrendim. Begüm Butuş “Gender Equality” yani cinsiyet eşitliği konusunda bir panelde konuştu. Panelde, dünyanın dört başka bölgesinden, bu bahiste çalışan şirket temsilcileri ve uzmanlar vardı. Mutuş, Yıldız Holding’in çalışmasını anlatırken Türkiye’ye ilişkin çok çarpıcı sayılar verdi. Bundan sonraki kısmı Begüm Mutuş’un konuşmasından aldığım notlardan aktarıyorum.
DÜNYADA HER 100 BAYANDAN KAÇI İŞGÜÇÜNE KATILIYOR
Bu maksatla bir bayan platformu oluşturmuşlar. Bu platforma yalnızca şirket içindeki bayanların çalışma şartlarını daha yeterli ve eşit hale getirmek için çalışmıyor. Tıpkı vakitte Yıldız Holding’in tedarikçi zincirinde bayan girişimcilerin sayısını arttırmak için uğraşıyor.
(*) İstatistikler çarpıcı. Bugün, her 100 erkeklerin yaklaşık 75’i iş gücüne katılıyor. Lakin mesela, Güney Asya’da her 100 bayandan yalnızca 25’i… Müslümanların tartıda olduğu Orta Doğu ve Kuzey Afrika’da ise yalnızca 100 bayandan yalnızca 20’si… Bu cinsiyet ayrımı ekonomik kalkınmaya ziyan veriyor. Kaynakların verimli bir halde tahsis edilmesini engelliyor. İş gücünü kısıtlıyor.
12 MİLYAR DOLAR YILLIK GELİRİ OLAN YILDIZ HOLDİNG’DE DURUM
Mutuş konuşmasının başında temsil ettiği Yıldız Holding’in sayılarını verdi. Holding, 2023 yılında yaklaşık 12 milyar ABD doları gelir elde etmiş. 40’tan fazla kategoride 320 markaya sahip ve 80 binden fazla kişiyi istihdam etmiş. 14 ülkede 77 fabrika işletiyor ve eserlerini 100’den fazla ülkeye ihraç ediyor. Doğal şirket bu büyüklükte olunca, bayan sosyolojisi çok değer kazanıyor. Eserleri bütün dünyada üretilen ve satılan bir markanın bayan çalışanlarının; hizmet aldığı yahut tedarikçisi olan kurumlar ve işletmelerdeki bayanların kaideleri da özel değer kazanıyor. Yıldız Holding Bayan Platformu işte bu eko ve toplumsal sistemi çağdaşlaştırmak hedefiyle kurulmuş.
TÜRKİYE İSTANBUL MUKAVELESİNDEN ÇIKARKEN YILDIZ HOLDİNG G20 BAYAN GÜÇLENME MANİFESTOSUNU İMZALAYAN BİRİNCİ TÜRK ŞİRKETİ OLDU
2021’de kurulduktan sonra bir bayan manifestosu ortala çıkarmışlar. Daha birinci yılında “Birleşmiş Milletler Bayan Güçlenme İlkeleri’ni” ve “G20 Bayan Güçlenme Manifestosu’nu” onaylayan birinci Türk şirketi olmuşlar. 2022 yılında BM Bayan Girişimcilik Hızlandırıcısı’na (WEA) katılmışlar. Lakin pratik halatta birinci sonuçlarını 2023 yılından itibaren almaya başlamışlar.
(*) Bayan çalışan sayısını yüzde 36’dan yüzde 47’ye çıkarmışlar.
(*) Yönetim Kurulu içindeki bayan oranı, Silikon Vadisi şirketlerini geçerek, yüzde 14’ten yüzde 27’ye yükselmiş.
KADIN GİRİŞİMCİLERE 10 MİLYON ABD DOLARLIK İŞ HACMİ
(*) En kıymetlisi, şirketin tedarikçisi durumundaki Bayan Girişimcilere 10 milyon ABD dolarından fazla kıymet yaratmış.
(*) 2023’te yeni işe alımların %53’ünü bayanlar oluşturmuş.
(*) Memleketler arası Eşit Fiyat Derneği’nden (EQUAL-SALARY Foundation) ve PricewaterhouseCoopers’tan (PwC) Eşit Fiyat Sertifikası almışlar.
Konuşmasında Yıldız Holding’e ilişkin bir şirket hakkında salondaki herkesi etkileyen çok değişik sayılar verdi.
Kerevitaş, 1970 yılında kurulmuş olup, SuperFresh markası altında 21 kategoride 400’den fazla eserle Türkiye dondurulmuş besin ve margarin pazarının lideri olan bir şirket.Çoğunlukla patates, ıspanak, bezelye, fasulye ve mısır ile meyveler olmak üzere yaklaşık 150.000 ton tarım eserini direkt Türk çiftçilerinden satın alıyorlarmış.
ŞİMDİ SIKI DURUN: TÜRKİYE İLE İLGİLİ ÇOK ACIKLI BİR RAKAM
Ancak bu alımları yaparken Türkiye’ye ilişkin çok çarpıcı bir durumun farketmişler. Türk tarımındaki iş gücünün yüzde 42’sini (2,5 milyon) bayan çalışanlar oluşturuyormuş.
Şimdi sıkı durun…
Bu bayanların yüzde 74’ü fiyatsız çalışıyormuş. O nedenle Bayan Platformu önceliğini bu çarpıcı durumu düzeltmeye vermiş. Bir pilot uygulamaya girişmişler. O uygulamadan evvel Kerevitaş’ın tedarik zincirinde faaliyet gösteren sırf 12 kayıtlı bayan çiftçi teşebbüsü varmış.
İLK GAYE ÜÇ YILDA 35 MİLYON TL’LİK İŞ
Önce maksatları belirlemişler. Bu maksat, 2025 yılına kadar 5 bin ton taze zerzevat satın alınmasını garantilemek ve bayan çiftçiler için 35 milyon TL’lik iş yaratmak olarak belirlenmiş. Bunu üç yıl boyunca tam olarak destekleme garantisi vermişler. . Pilot projenin üç yıllık amaçları birinci yılda aşılmış…
Tedarik zincirindeki bayan çiftçi teşebbüsü sayısı yüzde 242 artışla 12’den 41’e çıkarılmış. 6 bin 330 ton eser satın alınmış ve bayan çiftçiler için 35 milyon TL (yaklaşık 1,12 milyon dolar) gelir yaratılmış.
ŞOK MARKETLERDE BAYAN ÜRETİCİLERE ÖZEL RAFLAR
Ayı müddette, Türkiye genelinde 10.725’ten fazla mağaza, 40 depo ve 47.000’den fazla çalışanı bulunan ŞOK Marketler, “Şok’ta Ben de Varım” Projesi’ni başlatmış. Bu proje ile mahallî bayan kooperatiflerine eserlerini satmaları için raf alanı sağlanmış.. Bu eserlerin satışından elde edilen tüm gelirler direkt kooperatiflere geri dönmüş.
ŞOK, üç ayda yaklaşık 2,5 milyon TL (yaklaşık 130 bin dolar) eser satın almış ve yalnızca üç ayda yüzde 50’sini satmış. İşe başlarken tarım dalındaki çarpıcı durumu dikkate alırsanız bunlar çok umut verici gelişmeler. Salona dikkat ettim, beşerler büyük bir merakla not alıyorlardı. Daha sonra masalarda oluşturulan tartışma kümelerinde da bu uygulamalar konuşuldu.
BM BİNASINDA GAZZE VE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ BİZİM AKILLI BİNADA BAYAN EŞİTLİĞİ
O hafta New York değişikti…
BM binasında, başta Türkiye olmak üzere, İran üzere birtakım ülkeler yalnızca Gazze olayını konuşurken, öteki tarafta bilhassa Batılı ülkeler global ısınma ve etraf problemlerini ön plana çıkarıyordu. Oralardan biraz uzaktaki akıllı binanın konusu ise “Gender Equality” ve Yapay Zeka üzere hususlardı. Biz iki gazeteci bu binada konuşulanları tercih ettik. Kendi hisseme Türkiye’den bu türlü etkileyici bir Bayan Platformu uygulamasının bütün dünyaya anlatılmasından ve “Girlhood” üzere yeni mevzuları dinlemekten çok keyifli oldum.